De zoektocht naar een HIV-vaccin – een interview met Dr. Richard Koup
Dr. Richard Koup is senior onderzoeker en hoofd van de Immunology Laboratory and Immunology Core van het Vaccine Research Center bij het US National Institute of Health. Hij is een van de belangrijkste experts in het onderzoeksveld naar de rol van HIV-specifieke T-cellen bij het onder controle brengen van de HIV-infectie. Zijn werk heeft bijgedragen tot het leggen van de immunologische basis voor de toekomstige ontwikkeling van een HIV-vaccin. Dr. Koup presenteert de opening keynote tijdens NCHIV 2012 en was zo vriendelijk om ons te woord te staan over de zoektocht naar een HIV-vaccin.
Kunt u uitleggen wat de moeilijkheden zijn bij het ontwikkelen van een HIV-vaccin?
Het ontwikkelen van vaccins tegen virussen is normaal gesproken een redelijk eenvoudig proces. Bij veel virussen, bij mazelen bijvoorbeeld, is het zo dat infectie resulteert in het opruimen van het virus tijdens de inductie van de immuunrespons, hetzij door de aanmaak van antistoffen hetzij door een cellulaire reactie met killer T-cellen (cellulaire immuniteit). Vaccins kunnen dan ontwikkeld worden om een vergelijkbare immuunrespons teweeg te brengen. Het ontwikkelen van een vaccin tegen HIV is helaas veel ingewikkelder. Mensen met HIV ruimen hun infectie niet op en worden niet immuun voor her-infectie, dus eerdergenoemd procedé kan niet worden gekopieerd. Bovendien zijn er niet zoveel diermodellen beschikbaar als bij andere virussen. Eigenlijk is alles wat we kunnen doen het bestuderen van mensen die met HIV geïnfecteerd zijn om daarmee aanwijzingen te verzamelen.
Welke types vaccin worden er op dit moment ontwikkeld?
Preventieve en therapeutische vaccins zijn op dit moment in verschillende fases van ontwikkeling. Het doel is om een preventief vaccin te ontwikkelen dat mensen kan beschermen tegen HIV-infectie, of op z’n minst de kans op infectie met HIV kan verkleinen na blootstelling aan het virus. Therapeutische HIV-vaccins zijn ontworpen om de HIV-infectie te controleren bij mensen die al met HIV geïnfecteerd zijn en zijn daardoor mogelijk een van de onderdelen van een genezingsstrategie. Hoewel vaccins voor preventie worden getest in therapeutische modaliteiten, zijn deze studies nog in een hele prille fase.
Kunt u een overzicht geven van de vaccins die zo ver gevorderd zijn dat de werkzaamheid op mensen getest kan worden?
Een vaccin dat klaar was voor de tweede trial fase, was een op adenovirus gebaseerd vaccin, ontwikkeld door Merck & Co. Helaas faalde dit vaccin en de test is gestopt. De Thaise Fase III HIV vaccin trial, ook wel bekend al de RV144 trial, liet positievere resultaten zien en vertoonde een zeker mate van werkzaamheid. Verschillende studies zijn gepland om dit vaccin door te ontwikkelen en de werkzaamheid te verbeteren. Op dit moment is er nog een ander vaccin dat getest wordt op werkzaamheid en dat is het vaccin dat door de NIH werd ontwikkeld. Dit is een ‘prime-boost’ vaccin dat gebruik maakt van een DNA-plasmidevaccin voor de primaire (initiële) vaccinatie gevolgd door een recombinant adenoviraal vectorvaccin, de ‘booster’ vaccinatie. Dit vaccin stimuleert antistoffen en killer T-cellen. Het is momenteel in testfase IIb en we verwachten de resultaten in 2014.
Kunt u uitleggen wat breed neutraliserende antistoffen zijn en wat de implicaties hiervan zijn voor de ontwikkeling van vaccin?
We hebben individuen bestudeerd die een langdurige HIV-infectie hebben en geïsoleerde antistoffen hebben die een breed scala aan HIV-varianten neutraliseren. We hopen een vaccin te maken dat het menselijke immuunsysteem kan stimuleren om vergelijkbare antistoffen aan te maken. De ontdekking van deze antilichamen zal hopelijk leiden tot nieuwe vaccinatiestrategieën. Gedurende de afgelopen drie jaar is er een explosieve toename geweest in identificatie van breed neutraliserende antistoffen. We zijn op dit moment bezig met het ontwikkelen van componenten van een kandidaat-vaccin en dit is nog in een erg pril stadium van ontwikkeling. Een effectief vaccin gebaseerd op deze strategie zal misschien meerdere injecties en langdurige blootstelling noodzakelijk maken om optimale werkzaamheid te bereiken.
Wat is, in uw optiek, de meest waarschijnlijke richting voor HIV vaccin ontwikkeling? Waar zou u uw geld op inzetten?
Ik geloof dat we nieuwe HIV-envelopantigenen moeten ontwikkelen in het onderzoekslaboratorium en dat een stapsgewijze aanpak noodzakelijk is om te kunnen voorspellen hoe deze antigenen kunnen worden gebruikt om de immuunrespons te leiden richting het genereren van breed neutraliserende antistoffen. Hoewel dit een erg ingewikkelde strategie is, geloof ik dat een vaccin gebaseerd op deze nieuwe aanpak de beste resultaten zou kunnen opleveren.